در معنای لغوی، فیات پولی است که ارزش ذاتی ندارد. اما با دستور دولت و به صورت قانونی، به عنوان وجه نقدی تعیین و ارزش‌گذاری شده است. به طور سنتی، ارزها توسط کالاهای فیزیکی مانند نقره و طلا پشتیبانی می‌شوند، اما پول فیات بر اساس اعتبارِ دولتِ صادرکننده است.
به زبان ساده‌تر، ارزهای فیات، کالاهایی هستند که ارزش خود را از سایر کالاهای فیزیکی نمی‌گیرند. بلکه ارزش‌شان توسط دولت صادر کننده آن تعیین می‌شود. در گذشته، ارزش پول به طلا و نقره ذخیره شده در خزانه‌های یک کشور وابسته بود؛ اما در مورد پول فیات، ارزش آنها به ارتباط میان عرضه و تقاضا و ثبات اقتصادی کشورِ صادرکننده، وابسته است.
فیات چیست؟
پول فیات ارزی است که فاقد ارزش ذاتی است و طبق مقررات دولتی به عنوان ارز قانونی تعیین شده است. ارزش پول فیات به عرضه و تقاضا بستگی دارد و به عنوان جایگزینی برای پولِ کالایی معرفی شد.
پول کالایی، پولی ست که پشتوانه‌ی آن فلزات گرانبها مانند طلا و نقره می‌باشند. این پول که به آن در زبان انگلیسی Commodity Money نیز می‌گویند، در نقطه مقابل پول فیات قرار دارد. یورو، دلار، پوند و بسیاری دیگر از ارزهای مطرح در جهان، ارز فیات یا پول بدون پشتوانه به شمار می‌آیند.
تاریخچه پول فیات
پول فیات در قرن دهم از کشور چین سرچشمه گرفت. (عمدتاً در سلسله‌های یوان، تانگ، سونگ و مینگ). در سلسله تانگ (618-907)، تقاضای زیادی برای پول فلزی وجود داشت که بیش از عرضه فلزات گرانبها بود. مردم با استفاده از اسکناس‌های اعتباری آشنا بودند و به راحتی تکه‌های کاغذ یا پیش نویس کاغذی را می‌پذیرفتند.
کمبود سکه مردم را مجبور به تغییر از سکه به اسکناس کرد. در زمان سلسله سونگ (960-1276)، تجارت پررونقی در منطقه سیچوان وجود داشت که منجر به کمبود پول مسی شد. معامله‌گران شروع به انتشار اسکناس‌های خصوصی تحت پوشش اندوخته پولی کردند و این اولین ارز قانونی محسوب می‌شد. پول کاغذی تنها ارز قانونی در سلسله یوان (1276-1367) شد و صدور اسکناس در طول سلسله مینگ (1368-1644) به وزارت دارایی واگذار گردید.
غرب استفاده از پول کاغذی را از چه زمانی شروع کرد؟
غرب در قرن 18 شروع به استفاده از پول کاغذی کرد. مستعمرات آمریکا، فرانسه و کنگره قاره‌ای، شروع به صدور اسناد اعتباری کردند که برای پرداخت استفاده می‌شد. دولت‌های استانی یادداشت‌هایی صادر کردند که دارندگان آن برای پرداخت مالیات به مقامات استفاده می‌کردند. دراین زمان، صدور بیش از حد اسناد اعتباری به دلیل خطرات تورم، جنجالی ایجاد کرد.
در برخی مناطق، مانند نیوانگلند و کارولینای آمریکا، اسکناس‌ها به میزان قابل توجهی کاهش و قیمت کالاها افزایش یافت. زیرا اسکناس‌ها ارزش خود را از دست دادند. در طول جنگ‌ها، کشورها برای حفظ ارزش فلزات گرانبها مانند طلا و نقره به ارزهای فیات روی می‌آوردند.
به عنوان مثال، دولت فدرال ایالات متحده در طول جنگ داخلی آمریکا به نوعی از ارز فیات که به آن “Greenbacks” گفته می‌شود، روی آورد. در این جنگ، دولت، تبدیل پول کاغذیِ خود به طلا یا نقره را متوقف کرد.
در اوایل قرن بیستم، دولت و بانک‌ها قول داده بودند که امکان تبدیل اسکناس و سکه به کالای اسمی خود را در صورت تقاضا فراهم کنند. با این حال، هزینه‌های بالای جنگ داخلی آمریکا و نیاز به بازسازی اقتصاد، دولت را مجبور به لغوِ این موضوع کرد.
قرارداد برتون وودز، ارزش یک اونس طلا را به 35 دلار آمریکا تعیین کرد. با این حال، در سال 1971، رئیس جمهور ایالات متحده، ریچارد نیکسون، یک سری اقدامات اقتصادی از جمله لغو تبدیل مستقیم دلار به طلا به دلیل کاهش ذخایر طلا ارائه کرد. از آن زمان، اکثر کشورها پول‌های فیات را که بین ارزهای اصلی قابل مبادله است، پذیرفته‌اند.
پول فیات چگونه کار می‌کند؟
ارز فیات توسط هیچ کالای فیزیکی پشتیبانی نمی‌شود، پول کاغذی به عنوان یک وسیله ذخیره سازی برای قدرت خرید و جایگزینی برای سیستم مبادله ای عمل می‌کند. این به مردم اجازه می دهد تا محصولات و خدمات را آنطوری که نیاز دارند، بدون نیاز به مبادله محصول در مقابل محصول، خریداری کنند. همانطور که در مورد مبادله‌ی کالا با کالا وجود داشت.
با توجه به قابلیت ذخیره سازیِ این ارز، افراد می‌توانند با خیالی آسوده برنامه‌ریزی کنند و فعالیت‌های اقتصادی تخصصی ایجاد نمایند. به عنوان مثال، یک کسب و کار که با مونتاژ تلفن همراه سر و کار دارد، می‌تواند تجهیزات جدید بخرد، کارمندان را استخدام کند و حقوق بدهد، و در مناطق دیگر کارش را گسترش دهد.
ارزش پول فیات بستگی به نحوه عملکرد اقتصاد یک کشور و تأثیر این عوامل بر نرخ بهره دارد. کشوری که بی‌ثباتی سیاسی را تجربه می‌کند، احتمالاً دارای یک ارز ضعیف و کالاهایی با قیمت‌های تورمی است، که خرید محصولاتی را که ممکن است نیاز داشته باشند برای مردم دشوار می‌کند.
یک ارز فیات زمانی به خوبی کار می‌کند که عموم مردم به توانایی آن ارز برای عمل به عنوان یک منبع ذخیره سازی، اعتماد کافی داشته باشند. همچنین باید با اعتبار کامل دولتی و به عنوان ارز قانونی برای معاملات مالی باشد.
مزایا و معایب ارز فیات:
مهمترین ویژگی پول فیات، بر خلاف پول کالایی مانند طلا، مس و نقره، ثبات ارزش آن است. استفاده از پول فیات در قرن بیستم رایج شد، زیرا دولت‌ها و بانک‌ها برای محافظت از اقتصاد خود در برابر رکودهای مکرر چرخه تجاری وارد عمل شدند.
ارزهای مبتنی بر کالا به دلیل چرخه تجاری منظم و رکودهای دوره ای نوسان داشتند. بانک‌های مرکزی می‌توانند در صورت نیاز پول کاغذی را چاپ یا نگهداری کنند و به آنها کنترل بیشتری بر عرضه پول، نرخ بهره و نقدینگی بدهند. به عنوان مثال، کنترل فدرال رزرو بر عرضه و تقاضای پول، آن را قادر ساخت تا بحران مالی جهانی سال 2008 را از آسیب رساندن بیشتر به سیستم مالی ایالات متحده و اقتصاد جهانی مدیریت کند.
اگرچه پول فیات به‌عنوان ارز باثبات‌تری در نظر گرفته می‌شود که می‌تواند در برابر رکودها مقاومت کند. اما بحران مالی جهانی خلاف آن را ثابت کرد. با اینکه فدرال رزرو عرضه پول را کنترل می‌کند، اما نتوانست از وقوع بحران جلوگیری نماید. منتقدان پول فیات استدلال می‌کنند که عرضه محدود طلا آن را به ارز ثابت‌تری نسبت به پول فیات که عرضه نامحدودی دارد تبدیل می‌کند.